استان خوزستان با مساحت ۶۴۰۵۷ کیلومتر مربع در جنوب غربی ایران در کرانه خلیج فارس و اروندرود قرار دارد و مرکز استخراج نفت ایران به شمار می آید. شهر اهواز مرکز استان خوزستان است. این استان پنجمین استان پرجمعیت ایران است.
خوزستان عرصه ظهور تمدن های بزرگ ایران زمین، هماره و در تمامی اعصار و ادوار محل تأثیر و تحول در کشور بوده است. وجود یک سوم از آب های جاری ایران در این گستره خود پیش از هر چیز باعث گردیده تا اقوام بسیاری از دیر باز در این دیار سکنی برگزینند. اگر خوزستان را در دو دوره ی پیش و پس از اسلام، مورد توجه قرار دهیم در هر دو دوره نشانه های سترگی از غنا و اثر بخشی و تاثیر را خواهیم دید. در پیش از اسلام خوزستان ماوای ایلامیان و هخامنشیان بوده است. زبان دربار هخامنشیان خوزی بوده است که هم اکنون در دو گویش با مشترکات فراوان شوشتری و دزفولی دوام دارد. آثار عدیده تمدن عیلامی در ایذج وجود دارد از قبیل: اشکفت سلمان، کول فره، طاق طویله … در ابتدای شهر باغ ملک (با نام قدیمی اوربه) منطقه ای واقع است به نام منجنيق که بنابر روایاتی محل انداختن حضرت ابراهیم به آتش بوده است (با توجه به آنکه حضرت ابراهیم را در شهر اور و در عصر ایلامیان به آتش انداخته اند). همچنین سه پیامبر بزرگ الهی (حضرت دانیال، حضرت شعیب، و حضرت حزقیل) در خوزستان مدفون اند.

پیشرفته ترین آثار معماری و ابنیه های باستانی در خوزستان وجود دارد. همچون بند میزان که بندی مصنوع است و رود خروشان کارون را به دو شاخه شطیط و گرگر تقسیم کرده است و اراضی مابین این دو شاخه موسوم به میان آب را به منطقه ای حاصلخیز و با قابلیت کشت تبدیل نمود است، و پل شادروان و آبشارهای شوشتر که در یکی از آخرین تصمیمات یونسکو مقرر گردیده به عنوان مرکز تحقیقات سازه های تاریخی آبی جهان قرار داده شود.

خوزستان متكثرترین استان کشور به لحاظ داشتن و سکنی گزیدن اقوام و خرده فرهنگ هاست که شاید بتوان به بیست و خرده قوم متنوع در آن اشاره کرد که همگی شیعه و از ارادتمندان به اهل بیت عصمت و طهارتند: عرب، بختیاری، دزفول، شوشتری، بهبهانی، رامهرمزی، بهمئی، لر، قشقایی، بازماندگان از اقوام زند افشار، طوایف بين لر و عرب مانند (کردونی ها، دشت بزرگی ها و قنواتی ها)، گتوند و ایلات جانکی و ابوالعباسي، لک، بندریها، اقلیت های از بازماندگان سیاه پوست افریقایی، کولی ها، ایل بویراحمد …). دین اسلام و مذهب شیعه از مهمترین عوامل پیوستاری این بخش از میهن بوده است. عالمان بزرگی از میان اقوام خوزستان به عامل تشیع عرضه گردیده اند که هر یک در زمانه ی خود موجد اثر در تفکر شیعی بوده اند: شیخ مرتضی انصاری، شیخ محمد تقی شوشتری، آیت الله بهبهانی و آیت الله شیخ محمد کرمی که این آیات عظام هر یک فخر عالم تشیع بوده اند.

سردار بزرگ ملی یعقوب لیث صفاری در خوزستان (دزفول) مدفون است، شاعر شیعی مانند دعبل خزاعی که از مداحان اهل بیت و امام رضا (ع) بوده و از مبارزان با دستگاه جبار عباسی، در خوزستان به خاک سپرده شده است. ابونواس اهوازی غزل پرداز بزرگ که او را سعدی شعر عرب خوانده اند (معاصر مامون و هارون عباسی) از اهالی اهواز بوده است که به اوج برنده ی غزل عرب بوده و هم اکنون نیز بزرگترین خیابان بغداد به نام اوست. ابن سکیت دورقی زبان شناس، شیرین معشوقه خسرو پرویز و نجات دهنده ی عیسویان در آن زمان که از عیسویان دشت میشان بوده نیز خوزستانی بوده اند.

«مال آقا» روستایی در ۳۲ کیلومتری شهرستان باغملک در این استان با بافت سنتی که کاملا بافت قدیمی خود را حفظ کرده است.
مال آقا در منطقه ای کوهستانی از سلسله جبال زاگرس واقع شده که رودخانه ای مواج و سرد از کنار آن می گذرد و مسیر فرح بخش و زیبایی را ایجاد کرده است، همه ساله خصوصا در دو فصل بهار و تابستان ده ها هزار نفر از اقصی نقاط خوزستان برای گذراندن اوقات فراغت و سیاحت به این مکان خوش آب و هوا سفر می کنند. علاقه مندان دیدار این روستای زیبا از شهر باغملک که به سمت مال آقا حرکت می کنند با پشت سر گذاشتن شهر قلعه تل و طی حدود چهار کیلومتر راه با دیدن تپه ها و کوه ها و نسیم خنک کوهستان و جنگل های انبوه بلوط، گویی وارد دنیایی متفاوت تر از خوزستان شده اند. کمی جلوتر، روستای تمبی با قدمتی چند هزار ساله و بافتی زیبا در دل کوهستان در مقابل دیدگان گردشگران قد علم می کند و آنان را به یاد صفا و صمیمیت روستا می اندازد مکانی که روستایی باستانی را با همین نام مدفون شده در زیر پا دارد. گفته می شود چندی پیش تعدادی از اهالی روستا که در پی حفاری خانگی به طور اتفاقی با بخش هایی از منطقه مدفون شده با آثار باستانی گران قیمت و ارزشمندی مواجه شدند.

آثار باستانی خوزستان:

در بحث جاذبه های تاریخی با برخورداری از پیشینه ای غنی از تمدن های باستانی ایران زمین جایگاه خاصی دارد و جای جای استان از شوش و شوشتر و ایده گرفته تا بهبهان و مسجد سلیمان و اهواز که هر یک نشانی از هویت تاریخی این مرز و بوم را بر تارک خود دارند.

شهرستان ایذه:

واقع در منطقه کوهستانی شمال خوزستان در ۲۰۵ کیلومتری شمال شرق اهواز، مرکز ایالت آیاپیر در دوره عیلامیان بوده و یکی از موزه های بی نظیر سنگ نگاره ایران و جهان محسوب می شود. بیشتر آثار دیدنی و با ارزش اینه که در دوره پارت ها نیز از شهرهای مهم ایران زمین بوده است، به صورت نگار کنده و گنجینه های جاویدان نقش برجسته ها بر دل کوه هستند که از ورای قرنها، استوار و پرشکوه همچنان ایستاده اند و عظمت آنها گویی گذر زمان را به سخره گرفته است. « كول فره » واقع در هشت کیلومتری شمال شرق دشت ایذه، « اشکفت سلمان» در جنوب شهر ایذه، شیرهای سنگی که يادمانی از شجاعان بختیاری و «خونگ اژدر» یادمانی از دوره ایلیماييدها به شمار می روند، از جمله آثار دیدنی این شهرستان هستند.

 

شهرستان بهبهان:

این شهرستان در جنوب شرقی استان خوزستان نیز با بافتی زیبا و کهن آثاری هم چون شهر ارجان یادمان دوره عیلامی، پل ساسانی خیرآباد یادمان دوره پیش از اسلام، آتشكده خیرآباد، کاروانسرای دژ مهتابی یادمان های دوره ساسان حمام بخت خان و خانه نجف خان یادمان های دوره پهلوی و مقبره های امام زاده اباذر و بشیر و نذیر را در خود جای داده است. قدیمی ترین پل جهان به نام پل ساسانی نیز در دزفول قرار دارد که هنوز عبور و مرور بر روی آن در جریان است. آرامگاه يعقوب لیث، مقبره حزقیل نبی (ص)، سبزقبا برادر امام رضا (ع)، بقعه شاه ركن الدين، بقعه رودبند و بقعه محمد بن جعفر طیار در دزفول از جمله آثار دینی این شهرستان هستند.

شهر شوش:

در شمال غرب خوزستان، شهری است با قدمت چند هزار ساله که تاریخ، نام آن را به عنوان نخستین خاستگاه شهرنشینی و یکجانشینی در ایران به ثبت رسانده است. شوش بهشت باستان شناسان است از این رو اگر علاقمند به یافته های باستان شناسی هستید موزه شوش در دل همین مجموعه فرصت مناسبی است برای تامل در گذشته است.
این شهر حدود دو هزار و ۴۰۰ سال پیش، مرکز و پایتخت دو امپراطوری بزرگ و متمدن عیلام و هخامنشی بوده است که فرمان جهانی حقوق بشر کوروش کبیر در این منطقه یافت شده است. بقایای دوران با شكوه شوش در ویرانه های چهار تپه آکروپل، تپه آپادانا، شهر شاهی، شهر صنعتگران یا پیشه وران به جای مانده است. مقبره دانیال نبی (ع) قلعه شوش شهر شاهی، کاخ شاوور و معبد باستانی چغازنبیل از مهم ترین آثار این شهرستان به شمار می آیند. شهر سه هزار ساله دورانتاش (معبد چغازنبیل) در نزدیکی شهر کنونی شوش از آثار ثبت شده جهانی فهرست يونسكو است که شکوه و عظمت خاصی دارد.

شهر سازه های آبی شگفت آور و گنجینه مهندسی آب ایران باستان در خوزستان حکایت دیگری دارد که آسیاب ها و آبشارهای آن در کنار بافت قدیمی خاص با محله ها و خانه های قدیمی شوشتر واقع در ۹۵ کیلومتری شمال اهواز نیز گواه تاریخ کهن این سرزمین است. یادمان هایی چون کلاه فرنگی، آسیاب ها یا آبشارهای قلعه سلاسل، پل شاپوری، مسجد جامع، امام زاده عبدالله از جمله آثار ارزشمند این شهر است که از دوره های مختلف تاریخی در دل آن به جای مانده اند.

شاید بتوان این شهر را نخستین شهر پارسی در خوزستان و جنوب غرب ایران به شمار آورد، این شهر به روایتی همان شهر پارسوماش، نخستین شهر آریایی های مهاجر به این سرزمین است. معبد بردنشانده مربوط به دوره پارت ها، صفه سرمسجد و آتشكده آن به همراه چاه نمره یک به عنوان نخستین چاه نفت ایران و خاورمیانه از جمله آثار تاریخی این شهر هستند.

صنایع دستی:

با توجه به پیشینه تاریخی منطقه زاگرس که در گذشته های دور مهد تمدن و فرهنگ ایلامیان بوده، این سرزمین پیوسته بستر مناسبی برای رشد و شکوفایی هنر و صنایع دستی در زمینه های مختلف به شمار آمده است. همچنین تعدد و تکثر قومی و فرهنگی مردم خوزستان (بختیاری های ساکن شمال و شرق خوزستان، اعراب ساکن در جنوب و غرب استان و ساکنان بخش های مرکزی که عمدتا شهرهای اهواز، دزفول، شوش و شوشتر را شامل می شود) موجب شده تا صنایع دستی در خوزستان از تنوع چشم گیری برخوردار شود. وجود عشایر کوچ رو که خود حافظ هنرها و صنایع دستی خاص هستند. موجب تنوع رشته ها و نیز ترویج صنایع دستی به دیگر مناطق شده است. از عمده ترین صنایع دستی رایج در استان می توان به طور مختصر به موارد زیر اشاره کرد.

کپوبافی: 

یکی از صنایع دستی بومی و خاص استان محصولاتی به نام کپو است که با پیچش ساقه های مرکزی و جوان نخل به دور ساقه های کرتک شکل می گیرد و با نقش اندازی کامواهای الوان، زیبایی آن چند برابر می شود. مرکز بافت کپو، دهستان «شهيون» واقع در شهرستان دزفول بوده و معمولا به شکل سبدهای در دار و بدون در به صورت سینی در اندازه های مختلف رنگی و ساده بافته می شود.

حصير:

 حصیربافی از قدیمی ترین صنایع دستی و شاید کهن ترین آنها در استان است این هنر- صنعت در خوزستان بسیار پررونق بوده به طوری که فرآورده های آن در همه نقاط ایران عرضه می شود. امروز در نقاط مختلف خوزستان هر جا که دسترسی به برگ نخل و نی و ترکه امکان پذیر باشد می توان حصیربافی را دید. شهرهای آبادان خرمشهر، شادگان و دشت آزادگان از مراکز عمده تولید این محصول است.

قالی محلی: 

نوعی قالی با کیفیت بالا و نقوش بسیار متنوع در شمال استان توسط زنان و دختران بختیاری بدون بکارگیری نقشه از پیش طراحی شده و فقط با تكيه بر ذهن خلاق آنان تولید میشود. نقوش این قالی ها بسیار متنوع و چشم نواز است و اکثر نقوش از طبیعت و محیط اطراف زندگی آنان مانند گل، کاسه، ماه پروانه، شانه و… تشكيل می گردد. شهرهای مسجد سلیمان، اندیمشک و ایذه از مراکز تولید این محصول می باشد.

گلیم:

هفتگل یکی از بخش های شهرستان رامهرمز از مناطق عمده تولید گلیم در استان است که اکثر بافندگان آن ترک زبان و از عشایر قشقایی هستند.

گیوه:

گیوه، پاپوشی است بسیار سبک و راحت که تولید آن در شهرستان های دزفول، بهبهان و شوشتر رواج داشته و مواد اولیه آن چرم، پنبه و نخ تابیده و پارچه نازک نخ کتیرا، پوست دباغی شده، موی بز و چسب است که با ابزار سندان چوب مشت درفش، سن، دواگیر، چاقو، پراز و… تولید می شود.

نساجی سنتی:

نساجی سنتی در استان خوزستان به ویژه در شهرهای شوشتر و دزفول از قدمت بسیار بالایی برخوردار بوده تا بدان جا که قربانی (ابریشم بافی) در شهرستان شوشتر به گذشته های بسیار دور باز می گردد. به طوری که پارچه پوشش خانه کعبه از دیبای شوشتر تهیه می شده که به صورت دووردی و چهاروردی بافته می شود. از عمده محصولات این رشته جاجیم، زیلو، موج، ملحفه و انواع منسوجات است.

ورشو:

ورشوسازی دزفول که از نظر اهمیت، دومین رتبه کشور را داراست با ظروف بسیار متنوع و کاربردی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. سماور، قلیان، پارچ و لیوان گلاب پاش، تنگ و قدح، آفتابه و لگن از متداول ترین تولیدات این رشته به شمار می رود.

میناکاری: 

میناکاری روی طلا از هنرهای خاص استان است که توسط صابئین مندایی (پیروان حضرت يحيي (ع)) در استان انجام می شود. تعدادی از هنرمندان این رشته در استان آوازه جهانی دارند و آثارشان منحصر به فرد است، آنان با ظرافت خاصی نقش های نخل و قایق روان بر روی کارون و کاروان های شتر را بر روی مینای ریخته شده بر قطعات طلا در آورده و دستبند، حمایل، گردن بند و سینه ریز، گوشواره و انگشتر به یادگار می نگارند. این آثار علاوه بر جنبه اقتصادی، دارای ارزش هنری بسیار بالایی هستند.